Bardzo często w swojej praktyce lekarskiej spotykam się z pytaniem, które zadają mi osoby dorosłe, najczęściej w okolicach 40 roku życia i brzmi ono: dlaczego muszę nosić okulary do czytania? czy są jakieś sposoby na to by ich nie zakładać? Cieszą mnie te pytania, bo kierują uwagę na to, że mamy wpływ na swoje zdrowie i funkcje swojego ciała, a takie właśnie podejście jest mi bardzo bliskie. Zanim jednak zdradzę jakie to sposoby, muszę wytłumaczyć kilka aspektów dotyczących fizjologii widzenia. Zajmuję się tym na co dzień w mojej pracy okulistycznej będąc ordynatorem w Szpitalu Śląskim w Cieszynie oraz prowadząc Centrum Medyczne BESKIDMED. Wiele z procesów dotyczących widzenia omówiłam swojej pierwszej książce „Przejrzyj Na Oczy”, a sposoby na poprawę akomodacji i poradzenie sobie z presbiopią (starczowzrocznością), w kolejnej, która właśnie się ukazała „ Okiem szeroko otwartym na zdrowie”.
Dlaczego widzimy wyraźnie?
Proces widzenia wyraźnie na różne odległości: dalekie, pośrednie i bliskie związany jest z pracą jaką wykonuje układ akomodacyjny oka, a więc soczewka i mięsień rzęskowy. Soczewka zmienia swój kształt z bardziej płaskiego na wypukły i odwrotnie, dlatego, że jest pociągana przez kurczące się mięśnie rzęskowe, na których jest zawieszona za pomocą więzadełek. Światło po przejściu przez soczewkę załamuje się na siatkówce oka i zależnie od kształtu soczewki, a co za tym idzie mniejszej lub większej siły łamiącej widzimy wyraźnie przedmioty położone dalej lub bliżej. Akomodacja jest cudownym procesem widzenia na różne odległości, a w rzeczywistości powstawania wyraźnych obrazów na siatkówce w wyniku dostosowanej do danego widzenia siły łamiącej soczewki.
Wraz z wiekiem soczewka wewnątrzgałkowa traci swoją elastyczność, spada również zdolność mięśni rzęskowych do kurczenia się i pociągania więzadełek. Jest to naturalny proces starzenia się oka, który trwa zwykle do około 60 roku życia, kiedy to akomodacja zanika. Pogarszającą się funkcję, a dokładniej osłabione widzenie z bliska, korygujemy poprzez noszenie okularów korekcyjnych do czytania, pracy biurowej i do komputera. Początkowo poprawiają ten stan okulary o małej mocy skupiającej, a następnie coraz to mocniejsze, najczęściej w zakresie od +0,5 do +3,0 dioptrii. Utrata zdolności akomodacyjnych nie u każdego jest taka sama. Zależy ona w dużej mierze od podstawowej wady wzroku i na przykład u krótkowidzów, czyli tych osób, które noszą okulary minusowe, przejściowo może dojść do poprawy widzenia z bliska i to bez korekcji.
Co można robić by widzieć lepiej?
Co jednak możemy zrobić by siła naszej akomodacji była jak najlepsza i towarzyszyła nam jak najdłużej? Czy możemy zacząć noszenie okularów do czytania nie w wieku 40 a może 45 czy 50 lat? Zdolności akomodacyjne jak już pisałam zależą od pracy mięśniowej mięśni rzęskowych oraz od elastyczności i przezierności soczewki. Możemy więc dbając o nie sprawić, że wydłużymy czas w którym konieczne nam będą okulary do czytania. Należy więc poznać zasady higieny pracy wzrokowej i kierować się nimi na co dzień. Z drugiej strony, nieodpowiednie nawyki wzrokowe mogą się przyczynić do zaburzeń pracy układu akomodacyjnego, a co za tym idzie do wystąpienia objawów takich jak: mrużenie oczu, ból głowy i oczu po intensywnej pracy wzrokowej, podwójne widzenie, rozmazanie tekstu, gubienie się w czytanym tekście, niechęć do pracy z bliska, senność podczas czytania, problemy z wyostrzeniem tekstu podczas zmieniania odległości (dal-bliż).
Higieniczna praca wzrokowa to przede wszystkim przerwy w pracy wzrokowej z bliska ( np. zamykając oczy dla odpoczynku lub zgodnie z zasadą 20:20:20, a wiec co 20 minut przez 20 sekund popatrz na przedmiot oddalony o 20 stóp = ok 6 metrów) i właściwe oświetlenie pomieszczenia podczas tej pracy. To także należyte dbanie o oczy za pomocą odpowiednich ćwiczeń, które pozwolą na zachowanie prawidłowej akomodacji i jakości widzenia na dłużej. Najlepszy okres na rozpoczęcie ćwiczeń wzrokowych przez osoby dorosłe to czas przed nadejściem dyskomfortu widzenia, a więc przed 40-tym rokiem życia. Ćwiczenia takie poprzez wpływ na mięśnie rzęskowe i poprawę ich funkcji, mają taki sam sens jak ćwiczenia na siłowni.
Ćwiczenia dla oczu to wszelkiego typu wodzenie za przedmiotami w pionie, poziomie, skośnie, zmiany odległości patrzenia (dal, bliż, góra, dół), tak aby każdy mięsień był zaangażowany podczas tego procesu. Warto je wykonywać podczas pracy przed komputerem, przy biurku, podczas nauki, czytania itp. Nie ma określonego czasu na wykonywanie ćwiczeń, działają jednak dopiero wtedy gdy się je wykonuje. Warto więc w każdej godzinie pracy zarezerwować sobie czas na ich powtarzanie, najlepiej zgodnie z zasadą podaną powyżej 20:20:20 lub co godzinę przez 5 minut.
- zamknij oczy na 10-15 sekund, a następnie otwórz i mrugaj intensywnie przez około minutę – rozluźnisz mięśnie gałki ocznej i nawilżysz oczy,
- ustaw ołówek lub palec około 20 cm od twarzy, na wysokości oczu. Przyjrzyj się mu dokładnie, a następnie spójrz na coś, co znajduje się znacznie dalej, na ścianie, za oknem
- wyobraź sobie leżącą w poziomie ósemkę, a następnie powoli obrysuj ją oczami.
- na wysokości wzroku, na ścianę przyklej dużą czarną kropkę. Patrz na nią aż do momentu, w którym zacznie się w środku rozjaśniać, a wokół powstanie biała otoczka. Następnie przenieś wzrok na ścianę i zobacz co widzisz.
To są podstawowe zasady higieny pracy wzrokowej i wszyscy powinniśmy je znać i z nich korzystać, tak jak z nawyku codziennego mycia zębów. Więcej jeszcze znajdziesz w materiale, który stworzyła mgr Barbara Salachna, nasza optometrystka. To Trening wzroku dla każdego.
Nie można też zapomnieć o tym, że oczy są częścią całego organizmu i są poddawane wpływom tego co jemy, jak przebiegają u nas procesy trawienia i przyswajania składników pokarmowych, jak dbamy o swój układ krążenia, czy i jak poddajemy się działaniu promieniowania UV. O tym i o innych prozdrowotnych nawykach przeczytać możecie na stronie www.przejrzyjnaoczy.pl i w książce „Okiem szeroko otwartym na zdrowie”, której przedsprzedaż już trwa.
dr n. med. Agata Plech
tekst ukazał się również na stronie Imperium Kobiet ( www.ikmag.pl)